ਲੁਪਤ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ
Lupt Hunde Ja Rahe Riti-Riwaz
ਭਾਰਤ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋਵੇ, ਵਿਆਹ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮੌਤ, ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਰਸਮ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ 50-60 ਸਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੀਤਾਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਅਣਉਚਿਤ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਯੁੱਗ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਦੇ ਕਈ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਮੌਕੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗਦੇ ਸਨ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੋਹੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਘੱਟ ਹੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ‘ਚ ਹੋਲੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਜਲੂਸ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਲੋਕ ਰੰਗ ਬਿਖੇਰਦੇ ਸਨ। ਮਜ਼ਾਕ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਛੱਤਾਂ ਤੋਂ ਤਾਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲੰਘਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਜਵਾਈ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਆਰਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਤਿਲਕ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੋਕ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀਆਂ ਇੱਕ-ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬਿਤਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਤੀਜ ‘ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਜਲਸੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਵਿਆਹੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਝੂਮਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਲੋਕ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਚਰਨ ਛੂਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਹੁਤੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਘਰ ਰੱਖੜੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਭਰਾਵਾਂ ਕੋਲ ਭੈਣਾਂ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੋਕ ਟੀਵੀ, ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ, ਬਿਊਟੀ ਪਾਰਲਰ ਜਾਣਾ। ਮਾਲ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣਾ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਵਾਜ ਹੁਣ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
