ਲੋਕ ਸਭਾ
Lok Sabha
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਗੱਠਨ – ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੰਸਦ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਸਦਨ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਸਦਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸਿੱਧੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 81 ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ 530 ਮੈਂਬਰ ਖੇਤਰੀ ਹਲਕਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ 20 ਮੈਂਬਰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 2 ਨੂੰ ਐਂਗਲੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 552 ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਪਾਗਲ ਜਾਂ ਦਿਵਾਲੀਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਮਿਆਦ 5 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ।
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵੀ 5 ਸਾਲ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸੁਤੰਤਰ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਅਦਹਿਵੈਸ਼ਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਸਦਨ ਵਿਚ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ, ਸਦਨ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਨਾ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਵੋਟਿੰਗ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਨਤੀਜੇ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ‘ਮਨੀ ਬਿੱਲ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ-
- ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਉਸਦੀ ਉਮਰ 25 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
- ਉਸਨੂੰ ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਲਾਭ ਦੇ ਦਾ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਪਾਗਲ, ਦੀਵਾਲੀਆ ਨਹੀਂ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਅਯੋਗ ਨਾਂ ਹੋਵੇ।
- ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ।
ਲੋਕ ਸਭਾ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਦਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਲਕਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਿੰਗਲ-ਮੈਂਬਰ’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਔਸਤਨ 9 ਲੱਖ 43 ਹਜ਼ਾਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
